ถอดบทเรียน “ธรรมนูญครอบครัว” ผ่านศึกสายเลือด ตระกูลรพีธาดา จากละครทายาทหมายเลข 1
4 ก.ย. 2025
สำหรับใครที่ยังไม่ได้ดูละครเรื่อง “ทายาทหมายเลข 1” สรุปแบบไม่สปอยล์ ละครเรื่องนี้เล่าเรื่องราว ศึกสายเลือดของตระกูลรพีธาดา
ที่พี่ใหญ่ของตระกูลเตรียมวางมือจากการบริหารและต้องเลือกคนที่จะขึ้นมาเป็นทายาทเพื่อรับช่วงต่อธุรกิจ
ท่ามกลางความขัดแย้ง ความคาดหวัง และการพิสูจน์ตัวเอง มีอยู่หนึ่งคำที่ถูกพูดถึง ซ้ำแล้วซ้ำเล่าในเรื่องนี้
นั่นคือคำว่า “ธรรมนูญครอบครัว”
ธรรมนูญครอบครัวคืออะไร
แล้วในโลกธุรกิจจริง มันทำหน้าที่อะไรบ้าง ?
MONEY LAB จะย่อยเรื่องการเงิน การลงทุน ให้เข้าใจง่าย ๆ
ประเทศในแถบเอเชีย รวมถึงไทย ธุรกิจส่วนใหญ่ที่เราเห็น มักเป็นธุรกิจครอบครัวที่สร้างมาจากความตั้งใจของคนรุ่นแรก แล้วส่งต่อให้รุ่นลูกหลานดูแลต่อ
แต่ความท้าทายที่ธุรกิจครอบครัวต้องเผชิญซ้ำแล้วซ้ำเล่า มักเกิดขึ้นในช่วงเปลี่ยนผ่าน จนมีสุภาษิตจีนที่ว่า
“富不过三代” หรือ “ความมั่งคั่งไม่เกิน 3 รุ่น”
สาเหตุอาจไม่ใช่เพราะธุรกิจไม่ดี แต่เกิดจากความขัดแย้งที่สะสมอยู่ภายในครอบครัว
ตั้งแต่การแบ่งทรัพย์สินที่ไม่เป็นธรรม ไปจนถึงกรณีที่บางคนทุ่มเทให้กับกิจการมากกว่า แต่กลับได้รับผลตอบแทนเท่ากับคนที่ไม่ทำอะไรเลย
เรื่องแบบนี้ฟังดูเหมือนเล็กน้อย แต่เมื่อสะสมมากขึ้น ก็อาจกลายเป็นชนวนของศึกสายเลือดได้โดยไม่รู้ตัว
ข้อมูลจากงานวิจัยพบว่า ในประเทศสหรัฐอเมริกา ธุรกิจครอบครัวกว่า 50% ปิดตัวลงใน 5 ปีแรก เหลือเพียง 16% เท่านั้นที่จะอยู่รอดเกินหนึ่งชั่วอายุคน
สำหรับประเทศไทย กรมพัฒนาธุรกิจการค้าระบุว่า 80% ของธุรกิจทั้งหมดในไทยเป็นธุรกิจครอบครัว ซึ่งก็หมายความว่า ครอบครัวส่วนใหญ่มีโอกาสเจอกับปัญหาเดียวกัน หากไม่มีการเตรียมตัวไว้ล่วงหน้า
ธรรมนูญครอบครัว จึงไม่ใช่แค่คำพูดในบทละคร แต่เป็นเครื่องมือสำคัญที่ถูกใช้จริงในโลกธุรกิจ เพื่อป้องกันไม่ให้ความผูกพันกลายเป็นความขัดแย้ง และทำให้การส่งต่อธุรกิจเป็นไปอย่างราบรื่น
ธรรมนูญครอบครัว หรือ Family Constitution คือข้อตกลงร่วมกันของสมาชิกในครอบครัว ที่ระบุ วิสัยทัศน์ ค่านิยม บทบาท และกระบวนการตัดสินใจไว้อย่างชัดเจน
พูดให้เข้าใจง่าย ๆ ก็คือ กฎของบ้านที่เขียนไว้เป็นลายลักษณ์อักษร
เพื่อใช้เป็นแนวทางในการอยู่ร่วมกัน ทำงานร่วมกัน และลดความขัดแย้งที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต
ธรรมนูญครอบครัว จึงเปรียบเสมือน “เข็มทิศของครอบครัว” ที่ช่วยให้ทุกฝ่าย สื่อสารกันได้ชัดเจน เข้าใจบทบาทของตัวเอง และบริหารธุรกิจไปในทิศทางเดียวกัน
แม้ว่าธรรมนูญครอบครัวจะไม่มีผลทางกฎหมายโดยตรง แต่ก็สามารถนำไปเชื่อมโยงกับเอกสารทางกฎหมายอื่น ๆ ได้
อย่างเช่น พินัยกรรม สัญญาผู้ถือหุ้น ข้อบังคับของบริษัท ในเรื่องสำคัญอย่างการแบ่งทรัพย์สิน การบริหารธุรกิจ หรือแม้แต่การซื้อหุ้น ขายหุ้น และโอนหุ้น
ด้วยการใส่ข้อตกลงของธรรมนูญครอบครัว ในการร่างสัญญาที่เกี่ยวข้อง
เมื่อข้อตกลงเหล่านี้ถูกผูกโยงเข้ากับเอกสารทางกฎหมาย ในอนาคตหากเกิดความขัดแย้งขึ้น กฎหมายก็จะเข้ามา เป็นกลไกบังคับให้ทุกอย่างเป็นไปตามที่ตกลงกันไว้นั่นเอง
โดยธรรมนูญครอบครัว แบ่งออกเป็น 4 รูปแบบ ตามเป้าหมายหลักที่แต่ละครอบครัวต้องการจัดการ
- รูปแบบที่ 1 ธรรมนูญเพื่อจัดระเบียบครอบครัว ไว้เป็นแนวทางสำหรับสื่อสารและตัดสินใจเรื่องต่าง ๆ ร่วมกัน รวมถึงรักษาความสัมพันธ์ในครอบครัว
- รูปแบบที่ 2 ธรรมนูญเพื่อจัดการธุรกิจ เน้นไปที่แนวทางการสืบทอดธุรกิจ และกำหนดค่าตอบแทนและสวัสดิการต่าง ๆ สำหรับสมาชิกที่ทำงานในธุรกิจของครอบครัว
- รูปแบบที่ 3 ธรรมนูญเพื่อจัดการกงสี เพื่อช่วยกำหนดวิสัยทัศน์และวิธีการบริหารสินทรัพย์ในกงสี
- รูปแบบที่ 4 ธรรมนูญเพื่อจัดการหุ้น สำหรับวางโครงสร้างการถือหุ้นว่าใครถือมากน้อยแค่ไหน รวมถึงกติกาในการถือหุ้น
แต่แน่นอนว่า 1 ครอบครัว ก็ไม่ได้มีแค่ 1 เรื่องที่ต้องจัดการ
ทำให้ในทางปฏิบัติ ธรรมนูญครอบครัวมักไม่ได้เป็นสูตรตายตัวรูปแบบเดียว แต่เป็นการผสมผสานหลายรูปแบบเข้าด้วยกัน เพื่อสร้างเป็นรูปแบบเฉพาะ ที่เหมาะกับบริบทของแต่ละครอบครัวเอง
เหมือนอย่างในละคร ทายาทหมายเลข 1 ที่ถึงแม้ธรรมนูญของตระกูลรพีธาดาจะมีเพียง 3 ข้อ นั่นคือ “ซื่อสัตย์ กล้าหาญ ยึดมั่นในครอบครัว”
แต่ทั้ง 3 ข้อนี้กลับถูกใช้เป็นเกณฑ์สำคัญในการตัดสินใจ
ทั้งเรื่องครอบครัวและการบริหารธุรกิจได้อย่างชัดเจน
อย่างในเหตุการณ์ที่ตัวละครหนึ่งต้องเผชิญความผิดพลาดร้ายแรง แต่ก็เลือกที่จะยอมรับความจริงอย่างกล้าหาญ
เพราะยึดมั่นในหลักของครอบครัว สะท้อนหลักการของรูปแบบธรรมนูญที่ใช้จัดระเบียบครอบครัวได้เป็นอย่างดี
ขณะเดียวกัน การเลือกทายาทขึ้นมาบริหารกิจการต่อ ก็ไม่ได้อิงตามลำดับในตระกูลเท่านั้น
แต่เลือกจากคนที่เหมาะสมที่สุดที่เข้าใจธุรกิจและมีศักยภาพในการขับเคลื่อนธุรกิจให้เดินไปข้างหน้า ซึ่งก็คือหัวใจของธรรมนูญเพื่อจัดการธุรกิจ
สรุปแล้วละครเรื่องนี้ก็ทำให้เห็นภาพได้ชัดเจนว่า ธรรมนูญครอบครัวไม่ใช่แค่กฎที่ถูกเขียนไว้บนกระดาษ
แต่คือหลักการที่ช่วยในการตัดสินใจในช่วงเวลาสำคัญ
เพื่อให้ทั้งครอบครัวและธุรกิจอยู่รอด และเดินหน้าต่อไป ได้อย่างมั่นคง..
#ธุรกิจ
#โมเดลธุรกิจ
#ธรรมนูญครอบครัว
References